Lepanto, Famagusta en Cervantes
Dag kindertjes. Hier spreekt weer jullie ome Chond (spreek uit: zeehond). Weten jullie wat dit is op het plaatje hierboven? Neen natuurlijk, want jullie weten helemaal niets meer, behalve de uitslag van de laatste zang- of danswedstrijd of de naam van de nicht van de neef van de slager van Jan Smit, maar dit terzijde. Het is een (in dit geval: Venetiaanse) galei, het belangrijkste oorlogsschip uit de antieke en middeleeuwse tijd, een hele grote roeiboot van zo'n meter of zestig lang met een stormram aan de boeg. De roeiers waren dikwijls veroordeelden of slaven en rotten letterlijk weg in hun eigen vuil op de banken waaraan ze zaten vastgeketend. Men zegt dat je een galei van een Barbarijse zeeschuimer op een afstand van drie mijlen kon ruiken, dus dan weet je wel hoezeer het stonk aan boord, maar dit tussen haakjes.
De laatste grote zeeslag tussen galeien vond plaats in 1571 bij Lepanto aan de westkust van Griekenland, dat al bij Thucidydes voorkomt onder de naam Naupaktis. (Wat? Neen, Thucidydes was geen zwijmelzanger uit de seventies, dat was Demis Roussos.) De strijd ging tussen het kruisbeeld en het kromzwaard, ofwel tussen een christelijke gelegenheidscoalitie van Genuezen, Venetianen en Spanjaarden, die overigens elkaars bloed wel konden drinken, en de Ottomanen, bij jullie beter bekend als vuile Turken. Die laatsten waren toen heel erg sterk en dreigden de macht in de Middellandse Zee over te nemen, met behulp van de eerder genoemde Barbarijse piraten, die opereerden vanaf de Noord-Afrikaanse kust en voor een groot deel afstamden van de in 1492 definitief uit Spanje verjaagde moslims. (Wat? Inderdaad, de voorouders van onze kut-Marokkanen, heel goed!). Zo hadden de Ottomanen vlak voor Lepanto Cyprus, een eeuwenoud christelijk bolwerk, veroverd, waaronder de rijke havenstad Famagusta aan de zuidoostkust, na een langdurige belegering die duizenden levens had geëist aan Ottomaanse kant. Uiteindelijk gaf de stad zich over, na toezeggingen van de Ottomaanse strijdheer over een veilige aftocht van haar verdedigers, die vervolgens werden opgehangen of, in het geval van de Venetiaanse opperbevelhebber Bragadino, ontdaan van neus en oren, gemarteld, vernederd en, uiteindelijk, levend gevild. (Wat? Wreed? 'Wij' christenen verdedigden Malta in ongeveer dezelfde periode door een vijandelijk flottielje te bombarderen met de afgehakte hoofden van krijgsgevangenen!)
Enfin, de slag bij Lepanto eindigde in een verpletterende overwinning voor 'onze jongens' en leidde in heel Europa tot een complete euforie. Er zijn duizenden gedichten en schilderijen aan de nagedachtenis van Lepanto gewijd. Vlak voordat de galeien op elkaar botsten, draaide de wind in 'ons' voordeel. Dit werd natuurlijk allerwegen geïnterpreteerd als een bewijs van de superioriteit van 'God' over 'Allah'. Neutrale historici hebben echter gewezen op de doorslaggevende rol van Venetiaanse galjassen, een zwaarbewapende hybride tussen de galei en het latere galjoen, die paniek zaaiden in de Ottomaanse linies.
Maar waarom vertel ik dit allemaal? Omdat het grootste boek aller tijden, namelijk Don Quichote door Miguel de Cervantes, nooit zou zijn geschreven zonder Lepanto. Dit kwam zo. Cervantes was gevlucht uit Madrid naar Italië, nadat hij werd gezocht voor zijn rol in een duel met een beschermeling van de Spaanse koning. Hij nam dienst in de 'Heilige Unie', vocht zeer dapper bij Lepanto, raakte gewond aan zijn linkerarm (die hij nooit meer goed kon gebruiken), herstelde en keerde overladen met eerbewijzen terug naar Spanje. Maar niet ver voor de kust van Barcelona werd zijn schip gekaapt door, jawel, Barbarijse zeerovers. Hij bracht jarenlang door in gevangenschap (gelukkig niet als galeislaaf), waar hij in gedachten de basis legde voor zijn latere meesterwerk.
Uiteraard zou Ome Chond Ome Chond niet zijn, indien hij jullie niet van huiswerk zou voorzien. Lees daarom hoofdstuk V uit A history of sea power, genaamd Venice and the Turks, dat jullie hier kunnen lezen of neerladen. (Wat? Jullie kunnen niet meer lezen? Geen nood, dan maken we er gewoon een leuke Joop-van-den-Endemusical van. Nu gaat Ome Chond zich bedrinken, goedenavond.)
____________________
